Çılgın kalabalıktan uzak*: Covid-19 fırtınasında kaygı bozukluğu ve agorafobi – Hülya Şahin

Çizim Zeynep Kesim’e aittir.

Covid-19 pandemisi nedeniyle tüm dünyada aylardır devam eden ev karantinaları ve kısıtlamaların hafiflemeye başladığı bugünlerde, Türkiye de “yeni normal” diye adlandırdığı bir sürece girdi. Ülkeler pandemi kısıtlamalarını hafiflettikçe uzmanlar yeni bir fenomene dikkat çekmeye başladı: “karantina sonrası yaşam kaygısı”². Bu yazıda karantina sonrası kaygıların neler olabileceğine dair bilgiler yer almakta. Yeni normal ile kadınların yaşamaktan endişe duyduğu olası problemleri tartışarak konuya dair uzman görüşlerine yer vermeye çalıştım. Yazının geri kalan kısmında ise bu endişelerden ‘kaygı bozukluğu’ ve ‘agorafobinin’ psikolojideki tanımı ve belirtileri; ayrıca bunların toplumsal boyutuna dair açıklamalar yer almakta.

Zihinsel sağlığımıza bakmak

Korku ve belirsizlik gibi durumlarda sıklıkla görülen aşırı stres, anksiyete, panik atağı ve agorafobi gibi problemleri de beraberinde getirmesi olasıdır.³ Bunlardan anksiyete (kaygı) bozukluğu, günlük yaşamda çoğu kimsenin yaşamın bir parçası olarak gördüğü ve normal karşıladığı iş, sınav, para gibi konulara kaygıyla yaklaşmasıdır.⁴ Panik atağı ise Türkiye Psikiyatri Derneği’nin tanımına göre, “Aniden ortaya çıkan ve zaman zaman tekrarlayan, insanı dehşet içinde bırakan yoğun sıkıntı ya da korku nöbetleridir.”⁵ Yunanca “çarşı” anlamına gelen ‘agora’ kelimesinden türeyen Agorafobi’nin sözlükteki karşılığı ‘meydan’ ya da ‘açık alan’ korkusu şeklindedir.

Panik bozukluğu belirtileri⁶

• Göğüs ağrısı ya da göğüste sıkışma
• Çarpıntı, kalbin kuvvetli ya da hızlı vurması
• Nefes darlığı ya da boğulur gibi olma
• Terleme
• Soluğun kesilmesi
• Baş dönmesi, sersemlik, düşecek ya da bayılacak gibi olma
• Uyuşma ya da karıncalanma
• Üşüme, ürperme ya da ateş basması
• Karın ağrısı ya da bulantı
• Titreme ya da sarsılma
• Kendini ya da çevresindekileri değişmiş, tuhaf ve farklı hissetme
• Kontrolünü kaybetme ya da çıldırma korkusu
• Ölüm korkusu

Agorafobi belirtileri⁷

• Panik atak veya benzeri semptomların görülmesi durumunda yardım bulunamayacağı düşünülen yerlerde bulunma kaygısı
• Bir kalabalığın içinde duramama
• Köprüde olma, otobüs veya tren gibi araçlarla seyahat etme durumlarında panik atak benzeri semptomlar yaşama

• Utanma korkusu nedeniyle sosyal ortamlardan kaçınma (Sosyal Fobi)
• Asansörde olmak gibi tek bir duruma bağlı kaçınma duygusu (Özgül Fobi)

Yapılan araştırmalar anksiyete bozukluğu yaşayan kişilerde, agorafobinin sıklıkla ilk panik atak sonrasını takip eden günler içinde geliştiğini göstermekte. Agorafobinin panik atak ile ilişkisini ölçen bir araştırmada panik atak sonrası agorafobi yaşama oranı %75 şeklinde ölçülmüştür. Benzer araştırmalar anksiyete bozukluğu tanısı konan kadınlarda erkeklerden daha fazla agorafobi yaşandığını ortaya koymuştur.⁸

Ev karantinaları sürecinde anksiyete bozukluklarının ne kadar yükseldiğini bilmenin şu an için pek mümkün olmadığı belirtilmekte. Durumun Türkiye açısından belirsizliği ve yaşadığımız küresel paniğin arasında psikolojik problemlerin sesinin kayboluşu bizim için daha büyük endişe oluşturmakta. Peki tüm bu yaşananların psikolojik boyutu dışında sosyal ve duygusal sonuçları neler olacak?

Karantinanın etkileri

Aylardır süren sıkı tedbirlere ayak uydurmakta hepimiz çok zorlandık. Her gün yaptığımız şeyler bir anda hayatımızın yapılması en imkansız şeyleri haline geldi. Kendi sağlığımızı korumak, sevdiklerimizi korumak; sağlık çalışanlarının emekleri ve daha birçok motivasyon ile kendimizi bir şekilde ev karantinası normaline adapte etmeye çalıştık. Bu süreçte evde sıkışıp kalma düşüncesi, para kaygısı, belirsizlik; hapsolma hissi, sevdiklerimizi kaybetme korkusu derken büyüyen sıkıntılar içinde kıvranıp durduk. Yakınlarımızdan testleri pozitif çıkanlar oldu; belki de bu süreci kendimiz deneyimledik. Sadece sayılarla ifade bulan binlerce insan gördük, saat saat sayıları kontrol ettik. Tüm bu karmaşa içinde duygusal bir pandemi de hızla kapımızı çaldı. Bazen nefesimizi kontrol edemedik; kimi zaman yataktan çıkmadan günler geçirdik ve genel bir kaygı bozukluğu yaşadı çoğumuz. Hali hazırda panik atak, agorafobi, sosyal anksiyete bozukluğu ya da obsesif kompulsif bozukluk (okb) gibi problemlerle mücadele eden insanlar için durumun çok daha ciddi olduğu uyarıları Dünya Sağlık Örgütü⁹ ve Amerika Anksiyete ve Depresyon Derneği gibi oluşumlar aracılığıyla yapıldı.¹⁰

Evlerinde bu ve benzeri sıkıntıları yaşamanın yanı sıra iş yükü katlanan kadının yaşadıklarının nasıl sonuçlar doğuracağı belirsiz. Yeni normalde kadınların korkuları, soruları ve sorunları günden güne artıyor. Evin daha güvenli olduğu düşüncesiyle kendini daha fazla eve kapatan kadınlar, evde yaşayan erkeklerin sorumsuzca evden çıkmalarının bedelini “bari ben evde kalayım” diyerek ödeyen kadınlar; sokağa çıkmaları “dışarda virüs var, çıkarsan seni eve almam” tehditleriyle engellenen ve listeyi uzatacağımız birçok problemle boğuşan kadınlar bu “yeni normal”e nasıl adapte olacak?

Sokağa çıkmaktan korkuyoruz!

“Pandemi Sonrası Dünya ve Mücadelemiz” çağrısı aracılığıyla yaptığımız “Patriyarka Virüsten Daha Tehlikelidir!” başlıklı tartışma gününde benzer bir konu gündemimizdeydi. Aylardır daha güvenli olduğu söylenerek büyük bir belirsizlikle birlikle insanlar evlerine kapatıldı. Kadınların geliştirdiği başa çıkma yöntemleri, evden “bari çalışmak için çıkıyordum” diyen kadınlar; kocasını işe gönderip küçük de olsa bir nefeslik rahatlayan kadınlar yeniden kozasına hapsedildi.¹¹ Yüzyıllardır bizi çeşitli gerekçelerle eve hapseden patriyarka ile mücadelemiz sonrasında kadınların birçoğunun var olan korkularına bir de virüs korkusu eklendi.

Eviyle evli kadınlar¹²

“Agorafobi: Eviyle Evli Kadınlar” kitabının giriş bölümünde Seidenberg ve DeCrow: “Biz, agorafobiyi kadınlara verilen tarihsel gözdağı ile yapılan baskının paradigması olarak görüyoruz” der. Viktorya Dönemi’nden bu yana kadının “çaresiz, evine bağımlı ve etkisiz” kılınması için evin daha güvenli bir yer olduğuna nasıl ikna edildiğini anlatır. Durum bizim kültürel kodlarımızda da benzer şekilde işlenmiştir. Tüm bunlar göz önüne alındığında kadınların kendini yeniden eve kapatmaması ve güvenle kamusal alanda var olabilmesi için hepimize görev düşmekte.

Neler yapabiliriz?

• Eğer yukarıdaki belirtileri görüyorsanız kendinizi etiketlemeden önce muhakkak bir doktora  danışın
• Evde kalmanız için virüsü aracı olarak kullandığını düşündüğünüz insanlar varsa bunu başta en yakınlarınız olmak üzere insanlarla paylaşın.

• Virüsle ilgili haberleri okumak sizi endişeli, gergin ve çaresiz duygular hissettiğiniz bir durumda bırakıyorsa haberleri kontrol etme sıklığınızı azaltın.

• Dışarı çıkmakla ilgili endişeleriniz varsa gerekli önlemleri alarak  evinizin yakınlarından çok uzaklaşmadan, yavaş yavaş kendinize uygun bir normal içinde; kendinizi zorlamadan alışmayı

Son olarak, her ne yaşıyorsanız bilmelisiniz ki yalnız değilsiniz. Yaşadığımız bazı duygular sadece pandemi döneminde içinde bulunduğumuz belirsizlik duygularının sonucu. Bu duygularla mücadele etmek için her zaman birlikteyiz. Daha sağlıklı, en sevdiklerimizle sarmaş dolaş eğlendiğimiz; kalabalıklara korkmadan karıştığımız, kahkahalarla güldüğümüz günlere en kısa zamanda ulaşmanın temennisiyle

Kaynakalar:

1. (*) Thomas Hardy’nin aynı isimli romanından esinlenilmiştir.
2. Coronovirus anxiety: How to cope with life after lockdown
3. Grover, S. Ve (2020): Why all COVID-19 hospitals should have mental health professionals: The importance of mental health in a worldwide crisis!
4. Türkiye Psikiyatri Derneği
5. Panik Bozukluğu
6. Angle, S. (1999).  Perceptions Of College Students Diagnosed With Panic Disorder With Agoraphobia: Academic, Psychosocial, And Environmental Views Of Their College Experıence
7. Angle, S.P. (1999).
8. Reliability and validity of Turkish Form of Agoraphobia Scale
9. World Health Organization
10. How to cope with agoraphobia during the covid-19 pandemic
11. Adalet Ağaoğlu, Kozalar adlı kısa oyunu
12. Seidenberg ve DeCrow (1988): Agorafobi: Eviyle Evli Kadınlar
13. How to cope with agoraphobia during the COVID-19 pandemic